Οδός Τσιμισκή

Πόσοι από μας άραγε γνωρίζουν πού οφείλει το όνομά του ο πιο εμπορικός δρόμος της Θεσσαλονίκης, η οδός Τσιμισκή; Επειδή σε συζητήσεις με γνωστούς μου που τέθηκε το θέμα άκουσα μέχρι και πως ο Τσιμισκής ήταν πρόξενος στη Θεσσαλονίκη, πιστεύω ότι με τα παρακάτω θα διαφωτιστεί το θέμα, μιας και πρόκειται για έναν σημαντικό στρατηγό και αυτοκράτορα του Βυζαντίου.

Ιωάννης Τσιμισκής

Ο Ιωάννης Τσιμισκής ήταν Αρμενικής καταγωγής και οι ιστορικοί τον περιγράφουν σαν ένα πολύ δυνατό άτομο, τόσο από πλευράς σωματικών, όσο και από πλευράς διοικητικών ικανοτήτων. Ήταν μετρίου αναστήματος και του αποδίδονται πολλαπλές ικανότητες, στον αθλητικό, στρατιωτικό και διοικητικό τομέα. Για να καταλάβουμε τα επιτεύγματά του όμως σαν αυτοκράτορα, θα πρέπει να δούμε λίγο πιο πίσω τις υποδομές που κληρονόμησε από τους προκατόχους του, καθώς και τα παιχνίδια που παιζόντουσαν γύρω από το θρόνο, με πρωταγωνιστές κυρίως τις συζύγους των αυτοκρατόρων.

Ο Ιωάννης Β’ Τσιμισκής διατέλεσε αυτοκράτορας του Βυζαντίου από το 969 έως το 976 μ.Χ. Διαδέχθηκε στο θρόνο το θείο του Νικηφόρο Β’ Φωκά, και μαζί με τον ανιψιό του Βασίλειο Β’ Βουλγαροκτόνο, αποτέλεσαν την τριάδα των στραταρχών αυτοκρατόρων, που οδήγησαν το Βυζάντιο στην πιο ένδοξη στρατιωτική του περίοδο. Ανήκαν δε και οι τρεις στη Μακεδονική δυναστεία, η οποία κυβέρνησε την αυτοκρατορία για 190 συνεχή χρόνια, από το 867 έως το 1057. Ο Νικηφόρος Φωκάς διαδέχθηκε στο θρόνο το Ρωμανό το Β’ ο οποίος είχε μια πολύ σύντομη παρουσία στην εξουσία, (959 – 963) και ήταν γιος του Κωνσταντίνου Ζ’ του Πορφυρογέννητου. Ο Ρωμανός ο Β’ παντρεύτηκε την όμορφη κόρη ενός Κωνσταντινουπολίτη ταβερνιάρη και μαζί της απέκτησε δύο γιους, το Βασίλειο και τον Κωνσταντίνο. Το όνομά της ήταν Αναστασώ, αλλά αργότερα το άλλαξε σε Θεοφανώ.

Μετά τον ξαφνικό θάνατο του Ρωμανού το 963, η εξουσία πέρασε στα χέρια της Θεοφανούς. Ο στρατός όμως υπό τον Νικηφόρο Φωκά ανησυχούσε για τα τεκταινόμενα και όχι άδικα, γιατί το παλάτι με μαέστρο τη Θεοφανώ και εκτελεστή τον Ιωσήφ Βρίγγα, παρακοιμώμενο του Ρωμανού, προσπαθούσε με δόλο να καθαιρέσει το στρατηγό. Έτσι ο Νικηφόρος Φωκάς πήρε την απόφαση να σπεύσει στην Πόλη και να διεκδικήσει το θρόνο, κάτι το οποίο πέτυχε, και στις 16 Αυγούστου του ίδιου έτους στέφτηκε αυτοκράτορας. Αμέσως μετά τη στέψη του άλλαξε σχεδόν όλους τους στρατιωτικούς διοικητές φοβούμενος μήπως κινηθούν εναντίον του και μεταξύ άλλων εξόρισε και τον ανιψιό του, στρατηγό τότε Ιωάννη Τσιμισκή, στην πατρίδα του την Αρμενία. Ένα μήνα αργότερα, παρά τις αντιρρήσεις του Πατριάρχη, στέφτηκε τη Θεοφανώ.

Η περίοδος της βασιλείας του Νικηφόρου Φωκά ήταν πολύ σημαντική για την αυτοκρατορία, αφού κατάφερε να προσαρτήσει την Κρήτη, τις περιοχές της Κιλικίας και της Συρίας και να απωθήσει τον Αραβικό κίνδυνο. Στο στρατηγό του Μιχαήλ Βούρτζη οφείλει τον Οκτώβριο του 969 την κατάληψη της Αντιόχειας, σημαντικότατης πόλης της Συρίας και της τρίτης σε μέγεθος στον τότε γνωστό κόσμο. Η αντίστροφη μέτρηση όμως για το τέλος του άρχισε μετά την πτώση της πόλης, σύμφωνα με γράμμα που του ενεχυρίασε μοναχός, κατά το οποίο θα πέθαινε εντός τριών μηνών από την πτώση της Αντιόχειας. Το γεγονός αυτό, καθώς και τα πολλά προβλήματα στο εσωτερικό, με κύριο τη δυσαρέσκεια των πολιτών από τη βαριά φορολογία για να καλυφθούν τα έξοδα των εκστρατειών της αυτοκρατορίας, τον έκαναν να κλειστεί στον εαυτό του

Τότε η Θεοφανώ βρήκε την ευκαιρία να τον πείσει να ανακαλέσει στην Πόλη τον Ιωάννη Τσιμισκή από την Αρμενία. Γυρίζοντας ο Τσιμισκής συνεργάστηκε με τον Μιχαήλ Βούρτζη και άλλους αξιωματικούς και συνωμότησαν κατά του θείου του, τον οποίον και δολοφόνησαν στις 10 Δεκεμβρίου του 969. Έτσι πληρώθηκε το ρηθέν, ότι πριν το τέλος του έτους ο Νικηφόρος θα πέθαινε.

Ο Τσιμισκής στέφτηκε αυτοκράτορας στα 45 του χρόνια και προχώρησε στις αναγκαίες εκκαθαρίσεις που συνηθίζονταν σε κάθε αλλαγή εξουσίας και που διατηρούνται ως τις μέρες μας, για να εδραιώσει την κυριαρχία του. Μοναδικό εμπόδιο στη στέψη του στάθηκε ο πατριάρχης που αρνήθηκε να τον δεχθεί στην Αγία Σοφία για να στεφθεί Βασιλέας, επειδή είχε σκοτώσει συγγενή του. Συν τοις άλλοις απαίτησε να εκδιωχθεί η αυγούστα από το παλάτι και να επιστρέψουν στην εκκλησία τα παλιά της προνόμια, τα οποία είχαν αφαιρεθεί επί Νικηφόρου, με κύριο αίτημα να αρθεί η συναίνεση που έπρεπε να υπάρχει από το Βασιλέα στην εκλογή των ιεραρχών, απαιτήσεις τις οποίες δέχθηκε και έτσι στέφτηκε αυτοκράτορας. Στην επτάχρονη διάρκεια της Βασιλείας του είχε πολλές επιτυχίες στα ανοικτά μέτωπα του κράτους με του Άραβες στην ανατολής, του οποίους και διέλυσε και τους Ρώσους στο βορά οι οποίοι είχαν παραμείνει στην περιοχή της Βουλγαρίας, τους οποίους και εκδίωξε. Έτσι έως το 971 η περιοχή είχε επανέλθει στο έλεγχο του Βυζαντίου.

Παντρεύτηκε τη Θεοδώρα, θεία των δύο συμβασιλέων γιων του Ρωμανού, Βασιλείου και Κωνσταντίνου, (αδελφή του Ρωμανού του Β’) και έτσι έγινε μέλος της δυναστείας των Μακεδόνων, τη βασιλική εξουσία της οποίας και θα διαφύλαττε. Ο Ιωάννης Τσιμισκής πέθανε στην Κωνσταντινούπολη, αμέσως μετά την επιστροφή του από εκστρατεία στη Μέση Ανατολή. Κατά άλλους δηλητηριάστηκε, άλλοι πάλι υποστηρίζουν πως ο θάνατός του οφείλεται σε τύφο. Τον διαδέχθηκε στο θρόνο ο Βασίλειος ο Β’ ο Βουλγαροκτόνος, γιος όπως είδαμε του Ρωμανού του Β’, ο οποίος θα κυβερνήσει μέχρι το 1025, όπου και θα τον διαδεχθεί ο αδελφός του Κωνσταντίνος ο Η’, ο οποίος θα μείνει στην εξουσία μέχρι το 1028.

Θεοφανώ

Ο ρόλος της Βασίλισσας στη Βυζαντινή αυτοκρατορία είναι εξίσου σημαντικός με αυτόν του Βασιλέα. Σε περιπτώσεις αδυναμίας, αναποφασιστικότητας ή δισταγμού ήταν αυτή που αναλάμβανε δράση, (βλέπε Ιουστινιανός – Θεοδώρα). Η Θεοφανώ παρουσιάζεται ως μια φιλόδοξη βασίλισσα, η οποία δε δίστασε να δηλητηριάσει τον πεθερό της Κωνσταντίνο Ζ’ Πορφυρογέννητο, ώστε να τον διαδεχθεί στο θρόνο ο γιος του Ρωμανός Β’ για να στεφθεί το δυνατόν συντομότερο αυτοκράτειρα. Ήταν αυτή που μετά το θάνατο του άντρα της παντρεύτηκε τον επόμενο αυτοκράτορα Νικηφόρο Φωκά και στη συνέχεια συνεργάστηκε με τον Ιωάννη Τσιμισκή στη δολοφονία του, υπολογίζοντας σε τρίτο γάμο μαζί του, αλλά ο Τσιμισκής όπως είδαμε για να στεφθεί αυτοκράτορας από τον πατριάρχη, έκανε κάποιες παραχωρήσεις, μεταξύ των οποίων ήταν και η απομάκρυνση της Θεοφανούς από το παλάτι κι έτσι οι προσδοκίες της δεν ευοδώθηκαν. Τελικά επέστρεψε στο παλάτι μετά την άνοδο στο θρόνο του γιου της Βασιλείου Β’ του Βουλγαροκτόνου.